Биhиги биир дойдулаахпыт, норуот уус-уран талааннаа5а Андрей Титович Титаров

Реферат

Улэни толордо Уэhээ Булуутээ5и Ю.Н.Прокопьев аатынан орто оскуола
4 кылааhын уерэнээччитэ Николаева Нарыйаана.
Салайааччы - Николаева М.Д.

Былаан

1. Киириитэ
2. О5о сааhа
3. Эдэр саас ча5ылхай кэмнэрэ
4. Сэрии ыар сыллара
5. Айар талаан
6. Тумук

Андрей Титович 1916 сыллаахха ахсынньы 2 кунугэр Дюллюкю Хомустаа5ар орто ыалтан теруттээх. Спиридонов Тит Спиридонович диэн а5аттан уонна Ильина Мария Николаевна диэн ийэттэн тереебутэ. Андрей Титович олох кыра эрдэ5инэ а5ата уонна аба5ата, Спиридонов Прокопий Спиридонович - Боокой Борокуоппай, бэркэ ыллыылларын истэрэ уонна ырыа алыбар оргууй а5ай ылларан, этигэр-хааныгар ининнэрэн барбыта.

Аас-туор, аччык анардаах олох кэмигэр 1927 - 1932 сыллардаахха Андрей Титович дьоно Хоро5о уерэттэрэ киллэрбиттэрэ. Онно 4-5 сыл уерэммитин кэннэ, ийэтэ о5олоноору эдэр сааhыгар елбутэ. Онтон тэптэрэн бырааттарын керен улаатыннараары, а5атыгар кемелеhееру уерэ5ин быра5ан, дьиэтигэр теннен тахсар. Ити кэмнэргэ 15-16 саастаах уолчаан ункуугэ хомо5ой тыллаах, чуор куоластаах оhуохай этээччиннэн сайдан -уунэн нэhилиэгэр биллэн барар. Оччотоо5у кэм ыhыахтара нэhилиэктэн нэhилиэккэ кеhе сылдьан буолара. Ол кэмнэр Андрей Титович оhуохай этээччи быhыытынан уунэригэр - иитиллэригэр то5оостоох кэмнэринэн буолбуттара. Киниэхэ ункуу искусствотын баhылыырыгар уhуйааччынан, уерэтээччинэн буолбуттара: Дойдуков Василий Иванович уонна Болурова Суоппуйа диэн дьонно-сэргэ5э биллибит ункуу этээччилэр.

Оччотоо5у ыччат актыыбынай по5ициялаах, дьонно - сэргэ5э киэн далааhыннаах пропагандиhынан буолара. Ол да иhин Андрей Титович ити сыллартан комсомолец быhыытынан 1934 с. холкуоска киирэр, аныгы олох утуетун, сырдыгын дьонно - норуокка тириэрдэр агитаторынан, пропагандиhынан буолар.

Эдэр о5олортон чорбойор мындырын, уус харахтаа5ын, улэ5э-хамнаска сыста5аhын бэлиэтии керен, 1935 с. Булуу куоратыгар холкуоhунай тутуу кадрын бэлэмниир 1 сыллаах Курска уерэттэрэ ыыталлар.

Ол уерэммит сыла Андрей Титовиhы аны художественнай самодеятельноска актыыбынай кыттааччы буоларыгар тугэни биэрэр уонна уйэлээх сааhын тухары оло5ун арахсыбат аргыhа буолар.

1936 с. уерэ5ин бутэрэн дойдутугар кэлэр уонна уут-товарнай ферматыгар сэбиэдиссэй - санитарынан ананар.

Ункуу этиитинэн дьарыгырара сылын аайы сайдан, биллэн - кестен барар, ыhыахтан ыhыахха хастыы да туун ургулдьу этитэлиир. Ол кэмнэргэ Андрей Титовиьы кытта элбэхтик ункуу тылын эппит дьоннортон биллэллэр: Федотов Герасим (Маай о5онньор), Дьиэрэн уола (Ороhу), Дойдуков Тимофей Иванович (Дуллуку), Александров - Ынта Никита, Дмитриев Иван Данилович (Хомустаах), Дьаахса Дьаакып (Ороhу), Таныыкап (Ороhу), Адьыак Махсыым (Кэнтик). 1941 с. Советскай ийэ дойдуга фашистскай халабырдьыттар сэрэтиитэ суох саба туhэллэр. Ити сыл чиэhинэй, чулуу комсомолеhы ийэ дойду фондатын ханатыыга анаан Даалыгырга кемус улэтигэр ыыталлар уонна онно биир сыл кэринэ улэлиир.

1942 с. бэс ыйын 22 кунугэр Андрей Титович Ийэ дойду кемускэлигэр ынырыллар, билинни 1 №-дээх Исидор Барахов аатынан орто оскуола улахан куорпуhун дьиэтигэр сууhунэн ахсааннаах эдэркээн уолаттары мунньан, а5ыйах хонукка тэринээт, бэлэмнээн баран тереебут - уескээбит дойдуларыттан ыраах уоттаах сэриигэ атаарбыттара.

Сталинград куорат иhин сэриигэ Андрей Титович контузияланан, онтон сотору со5ус буолан баран Сталинград куораты естеехтертен босхолоору эргийии бириэмэтигэр, 1942 с. сэтинньи ый 25 кунугэр, ата5ар уонна илиитигэр бааhыран госпиталга киирэр уонна 1943 с. бутуер диэри эмтэнэн утуерэр.

Госпиталтан тахсан баран фронна бараары туруорса сатаабытын врачебнай комиссия кенуллээбэтэ5э, ол оннук Ис Дьыала министерствотын сэриилэригэр ыыталлар. Манна сылдьан Андрей Титович дезертирдэри, ороспуонньуктары суох онорууга элбэх операцияларга сылдьыhар. Командование Андрей Титович инники тус бэйэтин оло5ун харыстаан, Татария5а эмиэ Ис Дьыала сэриитигэр кеhерер, онно Андрей Титович 1945 с. керсер.

Сэрии кэнниттэн ис дууhатын биэрэн улэлээбит, охсуспут сиригэр хаалан, эмиэ ис естеехтеру ыраастааhынна, сэрииттэн алдьаммыт - урусхалламмыт оло5у онорсууга, кеннеруугэ кыттыыны ылар уонна тереебут дойдутугар 1947 с. эргиллэр.

Дойдутугар кэлэн баран ветеринарнай сулууспа санитарынан улэлиир. Сэрии бириэмэтигэр ааспыт биэс сылын устата тууйуллубут, хаайыллыбыт талаанын кууhэ ессе ча5ылыйан, тупсан истин иэйиилээхтик, имэннээхтик кутуллар. 1948 с. Дуллукугэ сельсовет председателинэн талыллан улэлиир, онтон 1952 с. Уеhээ Булуу Уедугэй сэбиэтин председателинэн быыбарданар.

1955 с. себулуур, таптыыр идэтинэн ветеринарнай санитарынан улэлиир.

Андрей Титович хаста да5аны радиокомитетка магнитофоннай лента5а запистаммыт оhуохайа билигин радионан субу - субу бэриллэр.

1981 с. запистаммыт "Хадаар хааннаах, хабараан быhыылаах Хардааччы Бэргэн" олонхотун икки тегул чочуйтаран уhулбуттар уонна радиокомитет фондатыгар уурбуттар.

Сэттэ уон сыл олорон ааспыт сэмэй оло5ун элбэх ахсааннаах медаллар, А5а дойду Улуу сэриитин 2-с степеннээх ордена кэрэhэлииллэр. Ол тас ертугэр Саха АССР тыатын хаhаайыстыбатын, Культура министерствотын Бочуотунай грамоталарынан, оройуон салалтатын грамоталарынан на5араадаламмыта.

Андрей Титович уонна кини курдук саха аймах ырыатын-тойугун туhугар олорбут, норуот кутун-сурун тыына буолан уйэтийэр дьонноох буоламмыт биhиги, уеhээ булуулэр, кылыhахтаах ырыабытын сутэрбэккэ, омуннаах оhуохайбытын умнубакка, куутэр-ахтар ыралаах ыhыахпытын хаалларбакка, саха оло5ор биллэр-кестер суолтаны ылан, терут культурабыт, хомо5ой хоhооммут, уус-уран тылбыт елбекке-суппэккэ салгыы сайдарыгар тирэх буолбут улуус эбиппит диэн киэн туттан туран кинилэргэ махтанабыт, суhуехтээх бэйэбит сугуруйэбит.