Олонхо педагогикатыгар оло5уран уруок таhынан иитиини уонна сайыннарыыны суруннуур былаан

1-4 кылаас
Салайааччы: Николаева М.Д.
2012-2013 уерэх дьыла

Быhаарыы сурук

Олонхо ытык ейдебулэ

Олонхо саха норуотун уйэттэн уйэ5э харыстаан илдьэ кэлбит ытык ейдебуллэрин сенердубут айымньы буолар. Олор манныктар: Олох. Киhи-аймах бастын сыаннаhа олох буоларын айыы айма5а уонна абааhы бииhэ утарыта турар ейдебулунэн толороллор. Ону кинилэр охсуhар теруеттэрэ кердерер. Киhи - айыы киhитэ. Хас биирдии киhи айыылартан теруттээх, айыылартан алгыстаах. Ону о5о5о теруе5уттэн инэрэллэр.

Олонхо ейдебулунэн, хас о5олонор дьахтарга Айыыhыт Хотун уна илиитигэр уол о5о сурэ - ох саа, кыыс о5о сурэ - кыптыый тутуурдаах кэлэр уонна о5о5о кут-сур инэрэр, аат биэрэр, инникитин утуе олоххо алгыыр.

Сурун сыала: кыра кылаас о5отугар олонхо педагогигатынан киhилии киhи хаачыстыбаларын олохсутуу, о5о куннээ5и оло5ор олонхоттон ылбыт билиитин туhанарын ситиhии, онон этнокультурнай компетенциятын олохтооhун.

Соруктара

• олонхо педагогикатын киэн эйгэ5э киллэрии, уерэх-иитии улэтин хас биирдии кыттааччыта билиитин-керуутун олоххо туhанар усулуобуйаларын олохтооhун.
• саха героическай эпоhыгар олонхо5о хоhуллар дирин билиилэр (сиэрдээх майгы, куйаар киэлитэ, оло5у анаарыы о.д.а) уерэнээччигэ аан дойду туhунан кэлим ейдэбул олохсуйарыгар тирэх буоларын ситиhии, онуоха о5о ис кыахтарын уhугуннарыы.
• олонхо педагогиката о5о омугар сеп тубэhэр ейун-санаатын кедьуустээхтик хааччыйарын ситиhии.
• уерэнээччи олонхо педагогикатыгар ылбыт билиилэрин инэринэн утуену айар-онорор ба5атын уhугуннарыы, олоххо кехтеех буоларын ситиhии.
• о5о олонхоттон билбитин сааhыланарыгар, олоххо туhанарыгар, дьонно тар5атарыгар эппиэтинэстээх буоларыгар иитии-такайыы.

"Олонхо дойдута" куурус бырагыраамата

Улэ былаана

1 кылаас. Олонхо сирэ-уота, дьоно-сэргэтэ. 33 чаас

Темалара:
1. Саха Норуотун терут оло5о-дьаhа5а, быстыбат ситимэ.
2. Дьарыга, туттар тэрилэ.
3. Норуот сиэрэ-туома, итэ5элэ.
4. Норуот чулуулара: муударай мындыр ей, уран тарбахтаахтара, куустээхтэрэ, быhыйдара, талааннаахтара…
5. Ыhыах: курэх, оонньуу, сэргэ, салама, дэйбиир уо.д.а ейдебуллэр.
6. Чаппараах. Чаппараах анала, ойуута-мандара.
7. Норуот тылынан уус-уран айымньылара: таабырын, ес хоhооно, чабыр5ах, оhуохай.
8. Олонхо. Олонхо сурун ис хоhооно. Олонхо-аан дойду чулуу айымньыта. Олонхо-норуот киэн туттуута.
9. Олонхоhут. Олонхоhут-талба талаан. Саха норуотун чулуу олонхоhуттара. Тереебут туелбэ олонхоhуттара.
10. Ус дойду. Уеhээ орто аллараа дойду ейдебуллэрэ. Олонхо тылынан хоhуйуу, ол дойду олохтоохторо. (2 ч.)
11. Уеhээ дойду. Олонхо уеhээ дойдутун туhунан ейдебул.
12. Олохтоохторо.
13. Алгыс тыла-еhе.
14. Орто дойду. Олонхо орто дойдутун туhунан ейдебул. Орто дойду дьоно-сэргэтэ.
15. Орто дойду кэрэтэ. Олонхо5о хоhуллар орто дойду уонна биhиги олорор дойдубут.
16. Олорор дойдубут дьыл туерт кэмигэр. Айыл5аны хоhуйуу. (2ч.)
17. Аллараа дойду. Олонхо5о аллараа дойду ейдебулэ.
18. Аллараа дойду олохтоохторо. Аллараа дойду олохтоохторун сиэрэ-майгыта.
19. Айыы дьоно. Айыы дьонун ейдебулэ.
20. Олонхо5о ыал оло5о. А5а, ийэ, уол, кыыс.
21. Айыы бухатыыра. Айыы бухатыырын тас керунэ. Айыы айма5ын, кун улууhун дьонугар дурда-хахха. Тереебут сирин-уотун кемускээччи.
22. Саха уола уонна Айыы бухатыыра.
23. Абааhы айма5а олорор сирэ-уота.
24. Абааhы дьоно, абааhы бухатыыра. Абааhы бухатыырын майгыта. Сиэрэ суох быhыы охсуута.
25. Олонхо5о кыыс о5о туhунан ейдебул. Айыыhыт кыыс о5о5о кут инэриитэ.
26. О5о эрдэ5инээ5итэ.
27. Олонхо5о уол о5о. Айыыhыт уол о5о5о кут инэриитэ.
28. О5о эрдэ5инээ5итэ.
29. Урун Уолан. Урун Уоланы хоhуйуу. Урун Уолан айыы кыыhын кемускээччи.
30. Хатылааьын, чинэтии улэ.
31. Тумук: 1 чаас.

2 кылаас. Аан дойду айыллыыта. (33 чаас)

1. Ебугэлэрбит олохторо-дьаhахтара.
2. Норуот дьарыга, итэ5элэ.
3. Норуот чулуулара, ураты дьо5урдаахтара.
4. Норуот сиэрэ-туома, итэ5элэ (алгыс, сугуруйуу, кердеhуу …)
5. Ыhыах кэмэ; салама, чаппараах, сэргэ, дэйбиир.
6. Ыhыах суолтата.
7. Норуот терут ырыата-тойуга, музыката.
8. Норуот тылынан ууус-уран айымньылара. (3 ч.)
9. Олонхоhут.
10. Олонхо ейдебулэ.
11. Олонхо сурун ис хоhооно.
12. Олонхо ус дойдута, сирэ-уота.
13. Олонхо дойдутун олохтоохторо. (2 ч.)
14. Омсолоох, биhирэмнээх геройдар.
15. Айыы бухатыырын тас керунэ, ис дууhата.
16. Абааhы бухатыыра, уодьуганнаах ейе-санаата.
17. Олонхо тыла-еhе; ойуулуур-дьуhуннуур тыллар.
18. Уус-уран тылынан хоhуйуу уонна сэhэргээhин.
19. Киэн куйаар киэлитэ. Олонхо5о куйаар ейдебулэ. Олонхо уус-уран тыла. Наука5а куйаар ейдебулэ.
20. Халлаан. Олонхо5о халлаан ейдебулэ. Уус-уран тылынан дьуhуйэн этии. Бэйэ куннээ5и оло5ун кытта дьуерэлэhиннэрии. Наука5а халлаан ейдебулун быhаарыы.
21. Кун. Олонхо5о куну хоhуйуу. Кун ураты бэлиэлэрэ. Халлаан эттигэ - кун наука ейдебулунэн.
22. Былыт. Былыт араас керунэ. Олонхо5о былыты ойуулааhын. Былыты уус-уран хоhуйуу. Былыт туhунан наука ейдебулунэн.
23. Былыттаах халлаан. Былыттаах халлааны ойуулааhын. Бэйэ куннээ5и оло5ун кытары дьуерэлэhиннэрии.
24. Ый олонхо5о ый туhунан хоhуйуу. Ый наука5а.
25. Сулус. Сулустаах халлаан. Сулустар сахалыы ааттара. Сулус туhунан научнай быhаарыы ейдебулэ.
26. Сулустаах халлаан. Сулустаах халлааны уустаан-ураннаан этии.
27. Олонхо5о ыраас халлаан. Дьыл туhэр тэмигэр, айыл5а араас уларыйыытыгар сеп тубэhиннэрэн ыраас халлаан туhунан олонхо уус-уран тыла.
28. Им-балай харана. Харана хайдах уескуурэ. Сырдык уонна харана. Им балай харана.
29. Халлаан-эттиктэрэ. Олонхо5о кун, ый, сулус туhунан уус-уран этиилэр.
30. Тумук -1чаас.

3 кылаас. Орто дойду сирэ-уота (33 чаас)

Темалар
1. Саха норуотун оло5о-дьаhа5а.
2. Иhитэ-хомуоhа, туттар тэрилэ.
3. Норуот тылынан уус-уран айымньылара.
4. Ырыата-тойуга, терут культурата.
5. Олонхо ис хоhооно, тутула. (2 ч.)
6. Олонхо ус дойдута.
7. Олонхо сурун геройдара. (2 ч.)
8. Омсолоох, биhирэмнээх геройдар, тэннээhин.
9. Олонхо тыла-еhе.
10. Олонхо сирэ-уота, айыл5ата. (2 ч.)
11. Бай5ал. Олонхо уус-уран тылынан бай5алы хоhуйуу.
12. Муора. Муора ейдебулэ. Олонхо тылынан муораны хоhуйуу.
    Наука5а муора туhунан
13. Ерус. Ерус, урэх туhунан олонхо5о хоhуйуу. Бэйэ тереебут еруhун, урэ5ин уус-уран хоhуйуу. (2 ч.)
14. Куел. Олонхо5о куелу хоhуйуу. Бэйэ дойдутун оло5уттан суруйуу.
15. Хайа. Олонхо олугуттан хайа арааhын аа5ыы
16. Тумул. Олонхо олугунан тумулу хоhуйуу.
17. Алаас. Олонхо5о алааhы хоhуйуу. Тереебут туелбэ алаастара.
18. Хонуу. Олонхо5о хонууну хоhуйуу. Алаас, хонуу уратытын уус-уран тылынан этии.
19. Аал Луук Мас. Ейдебулэ. Олонхо уус-уран тылынан хоhуйуу. (2 ч.)
20. Хатын. Хатын маhы олонхо, хоhоон тылынан хоhуйуу. (2 ч.)
21. От-мас. Хоhуйуу. Бэйэ дойдутун хоhуйуу.
22. Сибэкки. Олонхо тылынан сибэккини ураннык хоhуйуу.
23. Кетер кынаттаах. Олонхо5о хоhуйуллар кетер-суурэр арааhа. Тереебут туелбэ кетере-суурэрэ.
24. Кыталык. Олонхо5о кыталыгы хоhуйуу. (2 ч.)
25. Билиини чинэтии дьарык.
26. Тумук.

4 кылаас. Айыы-хаан аймахтара. Кун сирин уустара. (33 чаас)

Ыытыллар кэмэ	Тиэмэтэ	Ис тутула
	Саха норуота	Терут оло5о-дьаhа5а, быстыбат ситимэ. Туттар тэрилэ, дьарыга, иhитэ-хомуоhа.
	Норуот итэ5элэ, тылынан уус-уран айымньылара. (2 ч.)	Алгыстар, сугуруйуулэр, сиэр-туом. Таабырын, ес хоhооно, чабыр5ах, оhуохай , остуоруйа, олонхо.
	Норуот чулуулара	Муударай мындыр ей, уран тарбахтаахтара, куустээхтэрэ, быhыйдара, талааннаахтара…
	Норуот ырыата-тойуга, терут музыката. Хомус	Уескээhинэ, араастара …
	Ыьыах (2ч.)	Былыргы уонна аныгы ыhыахтар, уратылара, маарыннара. Чаппараах, сэргэ, салама, дэйбиир …
	Саха танаhа: кыыс, дьахтар танастара.	Араастара, киэргэллэрэ, ааттара.
	Уол о5о, зр киhи сахалыы танаhа	Ааттара, аналлара.
	Олонхо-норуот киэн туттуута.	Олонхо сурун ис хоhооно. Олонхо-аан дойду чулуу айымньыта
	Олонхоhут.	Олонхоhут-талба талаан. Саха норуотун чулуу олонхоhуттара. Тереебут туелбэ олонхоhуттара.
	Олонхону аа5ыы (2 ч.)	Олонхо ис хоhооно, сурун геройдара, ырыата-тойуга. Бухатыырдар, абааhы айма5а, дьон-сэргэ.
	Олонхо ыала	А5а, ийэ ааттара, о5олоро.Туох уратылаахтара, биир еруттээхтэрэ.
	Ус дойду	Уэhээ, орто, аллараа дойду ейдебуллэрэ. Олонхо тылынан хоhуйуу, ол дойду олохтоохторо.
	Уеhээ дойду сирэ–уота, олохтоохторо.	Айыы сирэ, аналлара, алгыстара.
	Орто дойду дьоно–сэргэтэ, айыл5ата.	Олохторо-дьаhахтара, тэннээн керуу.
	Аллараа дойду олохтоохторо, сирэ-уота.	Ойуулуур дьуhуннуур тыллар араастара.
	Тиэргэн.	Ейдебулэ, тутуулара.
	Ураhа,	Олонхо5о ураhаны хоhуйуу. Ураhа арааhа.
	Бала5ан	Олонхо5о бала5аны хоhуйуу. Бала5ан иhин мала-сала. Орон, кемулуек, иhит-хомуос.
	Сэргэ	Олонхо уус-уран тылынан сэргэни хоhуйуу. Сэргэ анала, арааhа:Тиэргэн сэргэтэ, ыhыах сэргэтэ.
	Тойон а5а	Олонхо5о тойон а5аны хоhуйуу. Тойон а5а дьуhунэ, танаhа-саба, майгыта-сигилитэ, ыйааhыннаах тыла-еhе.
	Хотун ийэ	Олонхо5о хотун ийэни хоhуйуу. Хотун ийэ дьуhунэ, танаhа-саба, майгыта-сигилитэ, дьиэ5э ийэ оруола.
	Кыыс о5о. Хоhуйуу.	Ыраас кэрэ уобарас. Уус-уран тылынан хоhуйууну билсиhии.
	Уол о5о барахсан.	Олонхо уран тылынан уол о5ону хоhуйуу.
	Айыы бухатыыра. Ньургун Боотур	Дьулуруйар Ньургун Боотуру олонхо тылынан хоhуйуу. Дьуhунэ-бодото, майгыта-сигилитэ, бухатыыр танаhа-саба. Айыы дьонун араначчылааччы.
	Урун уолан	Айыы бухатыыра. Дьуhунэ-бодото, майгыта-сигилитэ.
	Урун Уолан	Дойдута, бииргэ тереебуттэрэ, урумэччи манан ата.
	Ньургун Боотур ата.	Киhилии санарар тура5ас хара ата.
	Абааhы бухатыыра.	Дьуhунэ-бодото, куhа5ан санаата.
	Атааннаhыы, охсуhуу алдьатыыта.	Утуе, меку еруттэри ырытыы, дьайыыларын толкуйдааhын.
	Олонхо тумук туhумэ5э.	Хатылааhын, ырытыы, чинэтии.
	Тумук	Ейтен суруйуу «Мин дойдум - олонхо дойдута.»